Tổng quan về vị thuốc Hoàng Liên

Hoàng Liên là cây gì?

Hoàng Liên là một vị thuốc tốt từ lâu đã được dùng nhiều trong các bài thuốc Y học cổ truyền Phương Đông. Cách đây 2000 năm tại Trung Quốc, vị thuốc này đã được ghi nhận trong cuốn “Thần nông bản thảo” của Lý Thời Chân.

Để tránh nhầm lẫn với cây Hoàng Liên Ô rô, Hoàng Liên tên khoa học đầy đủ chính thức là Coptis teeta Wall, là loại thực vật thuộc họ Hoàng Liên (Ranunculaceae). Bên cạnh tên gọi chính, thảo được biết đến với nhiều tên gọi khác như cây sâm Hoàng Liên, vương chi liên, Hoàng Liên chân gà, phàng lình (H’Mông)…

Đặc điểm tự nhiên

Là cây thân thảo, thấp, chiều cao tầm 20 – 30cm, sống nhiều năm.

Thân rễ nhỏ, nằm ngang, phân nhánh và có nhiều đốt ngắn, màu vàng.

Lá mọc thẳng từ gốc rễ, mép có hình răng cưa, phủ màu xanh mướt, cuống lá dài 10 – 20cm, 3 lá chét hình thoi dạng trứng, các thùy đều có răng cưa nhọn, hai mặt là nhẵn, có màu lúc bóng ở mặt trên và màu nhạt hơn ở mặt dưới.

Hoa nhỏ, thường mọc theo cụm 3 – 5 hoa ở đầu cành, cuống dài bằng lá hoặc hơn, mọc trên cán mảnh. Bao hoa có màu lúc vàng nhạt bắt mắt, 5 cánh hoa dài, nhị khoảng 20. Thời điểm hoa nở rộ trong khoảng tháng 2 đến tháng 4.

Quả nang, hình thuôn dài 6 – 8mm, có màu vàng, bên trong chứa tầm 10 hạt màu nâu đen hoặc lục xám. Cây sai quả từ tháng 3 đến tháng 6.

Rễ chùm, hình trụ dài, có màu nâu hoặc vàng nhạt. Khi trưởng thành, rễ phát triển thành củ có hình dạng tựa như chân gà. Có lẽ đây là bắt nguồn cho cái tên Hoàng Liên chân gà.

Nguồn gốc và phân bố

Hoàng Liên có nguồn gốc từ dãy núi Hoàng Liên Sơn, cây ưa ẩm và đặc biệt ưa bóng, mọc hoang ở các đồi núi cao 1500 – 2000m nên cây chủ yếu phân bố nhiều vùng đới ẩm châu Á như Trung Quốc, Đài Loan, Nepal, Ấn Độ và phía Bắc Việt Nam.

Tại Việt Nam, loài cây này sinh trưởng tốt nhất ở một số tỉnh Lào Cai (Sapa), Cao Bằng, Sơn La, Lạng Sơn…Bên cạnh đó, Hoàng Liên còn là một loại cây có giá trị sử dụng và giá trị khai thác rất cao nên hầu như được trồng rộng rãi ở các vườn dược liệu trên cả nước, đặc biệt là vườn dược liệu Tam Đảo (Vĩnh Phúc).

Thành phần dược chất

Trong cây Hoàng Liên chứa khoảng 7% Ancaloit toàn phần, chủ yếu là chất Berberin và một số hợp chất khác nhau như Coptisin, Panmatin, Magnoflorin,  Worein…

Theo nghiên cứu của Đại học Dược Hà Nội nhận xét chất Alcaloid sẽ xuất hiện với các tỷ lệ khác nhau ở từng bộ phận của cây, thời tiết hoặc giai đoạn sinh trưởng. Thời điểm tháng 9 đến tháng 10, rễ và thân rễ của cây sẽ đạt hàm lượng Berberin cao nhất.

Ngoài ra, thân rễ cũng chứa tinh bột và các Acid hữu cơ điển hình như Acid Ferulic.

Thu hái, sơ chế và bảo quản

Bộ phận dùng: Thân rễ (Củ).

Thu hái: Hoàng Liên là cây thường xanh quanh năm, chủ yếu là vào mùa đông. Tuy nhiên, mùa sinh trưởng mạnh rơi vào khoảng tháng 4 – 8.

Sơ chế: Rễ củ sau khi thu hái rửa thật sạch để loại bỏ bụi bẩn, đem thái lát nhỏ rồi phơi khô hoặc sấy khô. Tiếp tục sao qua với rượu rồi mới đưa vào sử dụng trong các bài thuốc chính.
 

Bảo quản: Nơi khô ráo, thông thoáng, tránh ẩm mốc và vi khuẩn, sâu hại.

Tính vị và quy kinh

Tính vị: Tính hàn, vị đắng, không chứa độc tố gây hại.

Quy kinh: Tâm, Can, Tỳ, Đởm, Phế vị, Đại trường.

Cây Hoàng Liên chữa bệnh gì?

Theo Y học cổ truyền

Theo Y học Cổ truyền, Hoàng Liên là một vị thuốc đắng, thuộc nhóm thảo dược quý giá, chủ trị các công dụng chính như:

Tâm hỏa thịnh, đau mắt đỏ, mờ mắt

Thương hàn, thấp chẩn, nhiệt miệng

Đau bụng, kiết lỵ, nôn mửa

Sát trùng, thanh nhiệt, táo thấp, khử nhiệt độc.

Nhọt độc, thủy đậu, giun chui ống mật.

Theo Y học hiện đại

Theo nhiều nghiên cứu Y học hiện đại, Hoàng Liên chứa một lượng lớn các thành phần hóa học có lợi cho cơ thể, đem lại nhiều công dụng tốt điều trị các bệnh lý như:

Chữa ho khan, ho gà.

Phòng các tình trạng giãn mạch máu, hỗ trợ điều trị cao huyết áp, ngăn ngừa bệnh về tim mạch và đột quỵ.

Đặc tính kháng khuẩn, kháng virus, chống nấm. Ức chế sự sản sinh một số loại vi khuẩn như Shigella, vi khuẩn tụ cầu, liên cầu khuẩn, nhiễm khuẩn đường tiêu hóa…

Kích thích vỏ não hỏa động, củng cố chức năng mật khi dùng với hàm lượng vừa phải.

Có khả năng an toàn, giảm thiểu đáng kể tình trạng hồi hộp, lo âu hay căng thẳng.

Giúp thanh nhiệt, giải độc, cải thiện mụn nhọt, mẩn ngứa, mề đay…

Cách dùng Hoàng Liên chữa bệnh hiệu quả

Cách dùng Hoàng Liên chữa bệnh hiệu quả

Đẩy lùi tình trạng chàm da, nổi mề đay

Nguyên liệu: 12gr các vị thuốc: Hoàng Liên khô, khổ sâm, mộc thông, hoàng bá, ngưu bàng tử, 16gr sinh địa, mã đề, 8gr phục linh, bạch tiễn bì, trương truật và 4gr bạc hà.

Cách thực hiện: Rửa sạch hỗn hợp đem sắc với nước sôi đến khi cô cạn, chắt nước sắc thu được chia ra 3 lần uống, mỗi ngày 1 thang.

Chữa chứng kinh tâm thực nhiệt

Nguyên liệu: 28gr Hoàng Liên khô.

Cách thực hiện: Sắc dược liệu với 2 bát nước đến khi cô cạn còn một nửa, gạn nước thuốc ra dùng khi còn ấm để đạt hiệu quả cao.

Giảm thiểu tình trạng tiêu chảy, kiết lỵ

Nguyên liệu: 12gr Hoàng Liên khô

Cách thực hiện: Tán nhuyễn thành bột mịn rồi trộn với mật ong, tiếp tục vo tròn thành từng viên nhỏ khoảng 2gr. Mỗi lần uống lấy 1 viên sắc kết hợp với hoàng bá, bạch đầu và mộc hương, uống 2 lần/ngày.

Ngăn chặn tình trạng sưng mắt đổ, đau mắt

Nguyên liệu: Hoàng Liên, thục địa, hoa kinh giới, cam cúc thảo, giả mạc gia, mộc thông, trúc diệp sài hồ.

Cách thực hiện: Đem hỗn hợp sắc với nước rồi dùng trong ngày. Mỗi ngày uống 1 thang. Duy trì bài thuốc sẽ sớm cải thiện đáng kể tình trạng đau mắt đỏ.

Hỗ trợ điều trị viêm loét dạ dày – tá tràng

Nguyên liệu: 8gr các vị thuốc: Hoàng Liên khô, mẫu đơn bì, hạt dành dành, bối mẫu, trạch tả, 12gr bạch thược, 6gr ngô thù và trần bì.

Cách thực hiện: Rửa sạch các nguyên liệu rồi sắc hỗn hợp với 1 lít nước đến khi cô cạn còn một nửa, chắt nước cô cạn chia dùng 3 lần trong ngày.